Δεν έχουν περάσει παρά ένας μήνας από την οριστική απώλεια του μεγαλύτερου ραδιοτηλεσκοπίου του δυτικού κόσμου, του πασίγνωστου Arecibo. Το επίσης πασίγνωστο Hubble έχει συμπληρώσει 30 χρόνια ζωής στο διάστημα, ενώ το διάδοχο James Webb Space Telescope θα εκτοξευτεί τον Οκτώβριο που μας έρχεται. Κι όμως, για τους επιστήμονες τίποτε δεν είναι αρκετό. Μάλιστα, υπό το πρίσμα της επικείμενης μεγάλης επιστροφής στη Σελήνη, η οποία προγραμματίζεται με ορίζοντα το 2024, μια ομάδα επιστημόνων από το University of Texas, Austin, έκανε μια φοβερή ανακάλυψη: στα συρτάρια της NASA υπάρχει σχέδιο για ένα τηλεσκόπιο στη Σελήνη!
Για να καταλάβουμε τη σημασία των πανίσχυρων τηλεσκοπίων, όμως, αλλά και την αναγκαιότητα κατασκευής μεγαλύτερων, θα πρέπει να εξηγήσουμε λίγο το σκεπτικό πίσω από αυτά. Η πρώτη αρχή, λοιπόν, είναι πως, όσο πιο μεγάλο είναι το τηλεσκόπιο, τόσο πιο μακριά μπορεί να βλέπει. Μεγάλο τηλεσκόπιο ισούται με περισσότερο φως το οποίο συλλέγεται και εστιάζεται, επομένως, μπορεί να μεγεθύνει ακόμη περισσότερο. Η δεύτερη αρχή είναι αυτή της ταχύτητας του φωτός. Το φως δεν ταξιδεύει με άπειρη ταχύτητα. Η ταχύτητά του είναι πολύ μεγάλη για τα ανθρώπινα δεδομένα, αλλά μάλλον μικρή για τις αστρονομικές αποστάσεις οι οποίες χαρακτηρίζουν το σύμπαν. Για παράδειγμα, το φως από το πιο κοντινό άστρο (εκτός του Ηλίου) στη Γη, κάνει πάνω από 4 χρόνια να φτάσει σε εμάς. Επομένως, όσο πιο μακριά είναι ένα ουράνιο σώμα που κοιτάμε με ένα (οποιοδήποτε) τηλεσκόπιο, τόσο πιο πίσω στο χρόνο βλέπουμε. Για παράδειγμα, κοιτάζοντας το κοντινότερο σε εμάς άστρο, το οποίο είναι ο εγγύτατος του Κενταύρου, δεν το βλέπουμε όπως είναι σήμερα, αλλά όπως ήταν πριν 4 χρόνια (και κάτι ψιλά). Κοιτάζοντας τον κοντινότερο σε εμάς γαλαξία, αυτόν της Ανδρομέδας, δεν τον βλέπουμε όπως είναι τώρα αλλά όπως ήταν πριν δυόμιση εκατομμύρια χρόνια – γιατί τόσο απέχει από εμάς: 2,54 εκατομμύρια έτη φωτός!
Συνολικά, λοιπόν, ένα μεγάλο τηλεσκόπιο μπορεί να δει πίσω στο χρόνο! Όσο πιο μακριά, τόσο πιο πίσω! Και αυτό είναι το σκεπτικό πίσω από το Σεληνιακό τηλεσκόπιο! Να μπορέσουμε να κάνουμε ζουμ στον ουρανό και να δούμε με τα μάτια μας τα πρώτα αστέρια του σύμπαντος, όπως αυτά σχηματίστηκαν αμέσως μετά το Big Bang! Η θεωρία προβλέπει πως, μετά το Big Bang, τη μεγάλη έκρηξη η οποία σχημάτισε όλο το σύμπαν, και αφού πέρασαν λίγες χιλιάδες χρόνια κατά τα οποία το σύμπαν δεν ήταν παρά μια «σούπα» από αρχέγονα σωματίδια, άρχισαν να σχηματίζονται τα πρώτα άστρα, πριν από περίπου 13 δισεκατομμύρια χρόνια. Μάλιστα, εφ’ όσον ακόμη δεν υπήρχαν γαλαξίες ή άλλες δομές, τα αστέρια αυτά δεν ανήκαν κάπου! Τα αρχέγονα αυτά μεμονωμένα άστρα, τα οποία αρχικά αποτελούνταν μονάχα από υδρογόνο και ήλιο, μιας και δεν υπήρχαν άλλα στοιχεία διαθέσιμα, πιστεύεται πως ήταν κολοσσιαίων διαστάσεων και πως αυτά, όταν έφτασαν στο στάδιο supernova, διέσπειραν τα μέταλλα και τα άλλα στοιχεία, τα οποία βοήθησαν στον σχηματισμό των γαλαξιών, των πλανητών και των άλλων ουρανίων σωμάτων. Παρά ταύτα, μέχρι σήμερα, δεν έχει ανιχνευτεί κανένα τέτοιο άστρο με τα τηλεσκόπια που διαθέτουμε.
Το Σεληνιακό τηλεσκόπιο που προτάθηκε στη NASA το 2008 ήταν ένα τηλεσκόπιο υγρού κατόπτρου το οποίο θα μπορούσε να μελετήσει αυτά τα αρχέγονα άστρα· ονομαζόταν, δε, Lunar Liquid-Mirror Telescope (LLMT). Η NASA έκανε μια ανάλυση της πρότασης, αλλά αποφάσισε να τη βάλει στο συρτάρι, εν μέρει διότι το θεωρητικό υπόβαθρο που υποστηρίζει την ύπαρξη αυτών των αρχέγονων άστρων δεν υπήρχε τότε, κι εν μέρει διότι η ίδια η NASA δεν διέθετε κάποιο μέσο αποστολής ανθρώπων ή εξοπλισμού στη Σελήνη.
Το τηλεσκόπιο που προτείνεται, θα έχει κάτοπτρο 100 μέτρων σε διάμετρο. Το κάτοπτρο αυτό, όμως, δεν θα είναι στερεό (γυαλί). Το κύριο κάτοπτρο θα είναι ένα περιστρεφόμενο δοχείο γεμάτο με ένα μεταλλικό ανακλαστικό υγρό. Η περιστροφή είναι αναγκαία για να κρατάει την επιφάνεια του υγρού στο σωστό παραβολοειδές σχήμα και να λειτουργεί ως τηλεσκόπιο. Επίσης, το τηλεσκόπιο θα είναι σταθερό, εγκατεστημένο σε κάποιον κρατήρα είτε στον βόρειο είτε στον νότιο πόλο της Σελήνης και θα εστιάζει συνεχώς στο ίδιο σημείο, ώστε να συλλέξει όσο το δυνατόν περισσότερο φως από αυτά τα αρχέγονα άστρα.
Με την κατάσταση στις διαστημικές αποστολές να έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, με την είσοδο εταιρειών όπως η SpaceX, αλλά και με την επικείμενη επιστροφή της NASA στη Σελήνη μέσα στα επόμενα 3 χρόνια, η εγκατάσταση ενός τέτοιου τηλεσκοπίου στη Σελήνη, πλέον φαντάζει απολύτως εφικτή!