Στον χώρο της φωτογραφίας, αν κοιτάξει κανείς τα τελευταία 100 χρόνια, θα διαπιστώσει πως οι κάμερες SLR – και οι ψηφιακές εκδόσεις τους, οι DSLR – έχουν κυριαρχήσει με συντριπτικά ποσοστά, τόσο στις επαγγελματικές όσο και στις ερασιτεχνικές κατηγορίες. Οι μοναδικές εξαιρέσεις είναι αυτές της “περιστασιακής” φωτογραφίας, με τις compact, και της επαγγελματικής φωτογραφίας studio, με τις medium format. Τα πλεονεκτήματα των SLR είναι πολλά και οι σοβαροί ερασιτέχνες και οι επαγγελματίες απλά δεν διανοούνταν να τις αλλάξουν με οτιδήποτε άλλο. Αυτό, βέβαια, μέχρι πρότινος.

Ο αέρας της αλλαγής φάνηκε πως πλησιάζει εδώ και αρκετά χρόνια, από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2000, αλλά η πραγματική αλλαγή ξεκίνησε πριν από περίπου 5 χρόνια. Ο άμεσος ανταγωνιστής των DSLR, παρ’ ότι υπήρχαν διάφοροι μνηστήρες, δεν είναι κάποια κατηγορία που υπήρχε από παλιά, αλλά κάτι νέο. Οι μηχανές “mirrorless” εμφανίστηκαν ακριβώς για να μπουν σφήνα μεταξύ των compact και των DSLR, συνδυάζοντας τα πλεονεκτήματα και των δύο.

Φακός, το ήμισυ του παντός

Ένα από τα κύρια πλεονεκτήματα των (D)SLR ήταν το γεγονός πως ήταν σχεδιασμένες έτσι ώστε να αλλάζει ο φακός. Αυτό τους έδινε ένα τρομακτικό πλεονέκτημα, μιας και το ίδιο “σώμα” μηχανής μπορούσε να προσαρμοστεί στις εκάστοτε απαιτήσεις, απλά αλλάζοντας τον φακό. Κάπως έτσι είχαμε την ίδια μηχανή να χρησιμοποιείται από φωτογράφους άγριας φύσης, φωτογράφους αθλητικών γεγονότων, επαγγελματίες φωτογράφους σε στούντιο ή σε εκδηλώσεις, ακόμη και ερασιτέχνες, απλά με διαφορετικό φακό κάθε φορά. Αυτό οδήγησε και την ύπαρξη αρκετών εταιρειών οι οποίες ειδικεύονταν αποκλειστικά σε φακούς γνωστών κατασκευαστών (πχ Nikon, Canon, Pentax, Olympus), ενώ και οι ίδιες οι εταιρείες κατασκεύαζαν τους δικούς τους, με κάποιες εξαιρετικές σειρές φακών (πχ Canon L). Οι μηχανές compact, από την άλλη, έπρεπε να αρκεστούν στον εργοστασιακό φακό, μιας και αυτός δεν άλλαζε. Έτσι, ο φακός αυτός σχεδιαζόταν με σκοπό να καλύπτει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο εύρος απαιτήσεων, με το τελικό αποτέλεσμα να είναι φακοί γενικής χρήσης, οι οποίοι δεν ήταν ποτέ πολύ καλοί σε κάτι· απλά “επαρκείς” σε όλα.

Οι mirrorless, από την άλλη, είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να δέχονται κι αυτές διάφορους φακούς, ενώ υπάρχουν μοντέλα τα οποία δέχονται και φακούς των DSLR, για μεγαλύτερη ευελιξία και επιλογές!

Σημειωτέον: λόγω του ότι στις mirrorless ο φακός είναι πολύ πιο κοντά στον αισθητήρα, οι φακοί τους μπορούν να είναι πιο απλοί και πιο μικροί σε μέγεθος, αλλά και πιο ελαφροί, σε σχέση με αντίστοιχους φακούς για DSLR.

Σκόπευτρο, το (άλλο) ήμισυ του παντός

Το δεύτερο μεγάλο πλεονέκτημα των (D)SLR είναι το σκόπευτρο. Οι μηχανές αυτές διαθέτουν ένα κάτοπτρο (καθρέπτη) και ένα ειδικό πρίσμα (πεντάπρισμα) για να μεταφέρουν την εικόνα από τον φακό στο σκόπευτρο. Το αποτέλεσμα είναι πως ο φωτογράφος έχει άμεση εικόνα του τι “βλέπει” ο φακός κάθε στιγμή, και επομένως τι θα βγει στη φωτογραφία. Αυτό και μόνο έκανε τους φωτογράφους (σοβαρούς ερασιτέχνες και επαγγελματίες) να λατρεύουν τις SLR. Αντίθετα, οι παλιές compact είχαν συνήθως έναν δεύτερο μικρό φακό για σκόπευτρο, σε άλλη θέση, κάτι που άλλαζε τη γωνία λήψης και πρακτικά ποτέ αυτό που έβλεπε ο φωτογράφος στο σκόπευτρο δεν ήταν ίδιο με αυτό που έβγαινε στη λήψη. Οι νέες ψηφιακές compact είχαν μεν άμεση προβολή της εικόνας που κατέγραφε ο αισθητήρας στην εξωτερική οθόνη, κάποιες μάλιστα διέθεταν και δεύτερη μικροσκοπική οθόνη για το σκόπευτρο, αλλά εδώ το πρόβλημα είναι πως η αυτόματη εστίαση δεν είναι γρήγορη. Οι SLR διαθέτουν τα συστήματα του autofocus πάνω στο κάτοπτρο, επομένως εστιάζουν απίστευτα γρήγορα και η λήψη γίνεται με μηδενική καθυστέρηση.

Το κάτοπτρο, όμως, είναι και η αχίλλειος πτέρνα των SLR: σε κάθε λήψη, το κάτοπτρο αυτό πρέπει να μετακινηθεί, ώστε το φως από τον φακό να πέσει πάνω στον αισθητήρα (ή στο φιλμ, παλαιότερα). Ο μηχανισμός ανάκλισης που ανασηκώνει το κάτοπτρο, αν και πολύ γρήγορος, προσθέτει μια μικρή καθυστέρηση (και είναι αυτός που κάνει τις SLR να έχουν αυτόν τον χαρακτηριστικό ήχο), ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια της λήψης, το σκόπευτρο δεν έχει εικόνα, αφού το κάτοπτρο έχει μετακινηθεί για να πάει η εικόνα στον αισθητήρα.

Οι mirrorless δεν διαθέτουν κάτοπτρο – εξ ου και το όνομά τους – και έχουν τον αισθητήρα μονίμως ενεργό, για να παράγει την εικόνα που προβάλλουν στην οθόνη, είτε την μεγάλη είτε του σκοπεύτρου. Μάλιστα, τα σκόπευτρα πλέον εξοπλίζονται με οθόνες OLED πολύ υψηλής ανάλυσης, επομένως η εικόνα που βλέπει ο φωτογράφος είναι εφάμιλλης ποιότητας με αυτής του οπτικού σκοπεύτρου ή και ανώτερης.

Σώμα αθλητικό χωρίς περιττά κιλά

Προφανώς αναφερόμαστε στο σώμα της κάμερας. Οι SLR – και περισσότερο οι DSLR – είχαν σώμα ογκώδες και βαρύ. Ο κύριος υπεύθυνος δεν είναι άλλος από το πεντάπρισμα, το οποίο είναι ένα συμπαγές και βαρύ κομμάτι γυαλιού ή κρυστάλλου, αν και στα πιο φθηνά μοντέλα έχει αντικατασταθεί από μια παρόμοια διάταξη κατόπτρων. Παράλληλα, το ίδιο το κεντρικό κάτοπτρο μαζί με τον μηχανισμό ανάκλισης προσθέτουν πολυπλοκότητα και βάρος. Η πολυπλοκότητα αυξάνεται από το γεγονός πως όλες οι ενδείξεις που προβάλλονται μέσα στο σκόπευτρο απαιτούν την ύπαρξη οθόνης LCD ή EL δίπλα στο πεντάπρισμα. Ακόμη, τόσο πριν όσο και μετά το πεντάπρισμα, απαιτούνται διορθωτικοί φακοί, ώστε η εικόνα να είναι εστιασμένη στο μάτι του φωτογράφου. Όλα αυτά προσθέτουν όγκο, βάρος, και πολυπλοκότητα στις DSLR, ενώ οι mirrorless δεν γλυτώνουν απλά από το κάτοπτρο, αλλά από όλα! Δεν υπάρχει κάτοπτρο, ούτε ο μηχανισμός ανάκλισης, δεν υπάρχει πεντάπρισμα, δεν υπάρχουν διορθωτικοί φακοί (εκτός από ένα ελάχιστο σύστημα διόρθωσης), ενώ η οθόνη που χρησιμοποιείται είναι σαφώς πιο απλή και μπορεί να προβάλλει όλες τις ενδείξεις πάνω στην εικόνα, χωρίς περαιτέρω δυσκολίες. Τέλος, κάποια μοντέλα δεν έχουν ούτε μηχανικό κλείστρο! Οι mirrorless είναι απαλλαγμένες από όλα αυτά, τα οποία αντιστοιχούν σε μείωση βάρους περί το μισό κιλό, ενώ και το ίδιο το σώμα απαλλάσσεται από αρκετό όγκο. Βέβαια, οι κατασκευαστές εκμεταλλεύονται αυτό το περιθώριο όγκου και βάρους ώστε να εφοδιάσουν (κάποια από) τα μοντέλα mirrorless με επιπλέον μπαταρίες και καλύτερα συστήματα ψύξης του επεξεργαστή. Αν και υπάρχουν μοντέλα με μικρότερο σώμα, οι σοβαροί φωτογράφοι έχουν συνηθίσει πλέον στο μέγεθος και το βάρος των DSLR, επομένως οι κατασκευαστές συνεχίζουν και κινούνται στα ίδια πλαίσια και για τις mirrorless. Τα μεγάλα επαγγελματικά μοντέλα, όμως, είναι πρακτικά πανομοιότυπα, με απειροελάχιστες διαφορές, κυρίως όσον αφορά την απουσία της “καμπούρας” που έκρυβε το πεντάπρισμα.

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα

Ένα από τα μειονεκτήματα των mirrorless είναι (ήταν) το ότι το autofocus είναι σαφώς πιο αργό, μιας και δεν υπάρχει κάτοπτρο για να δουλεύει το σύστημα. Η πρόοδος της τεχνολογίας, όμως, έχει φροντίσει να καλύψει και αυτό το πρόβλημα με την εισαγωγή των stacked sensors, οι οποίοι ενσωματώνουν τα ονομαζόμενα phase-detect pixels, ενώ στην περίπτωση της Canon κάθε ένα pixel λειτουργεί και για autofocus.

Μαζί με το προηγούμενο, το γεγονός πως η εικόνα καταγράφεται συνεχώς από τον αισθητήρα έχει και άλλα πλεονεκτήματα, τα οποία οι SLR δεν μπορούσαν ούτε να ονειρευτούν, όπως το subject, face, eye detection, δηλαδή τον εντοπισμό ανθρώπων, προσώπων, ή άλλων αντικειμένων, και όλα όσα φέρνει η τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης.

Παράλληλα, το “σβήσιμο” της εικόνας από το σκόπευτρο για όσο διαρκεί η λήψη εξαλείφεται σχεδόν εντελώς. Το σκόπευτρο παραμένει ενεργό καθ’ όλη τη διάρκεια της λήψης, ενώ το “μαύρισμα” ισχύει μόνο για μοντέλα με μηχανικό κλείστρο, ενώ για όσα χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό, απλά εξαλείφεται εντελώς.

Το θέμα του κλείστρου, το οποίο ταλαιπωρούσε όλες τις ψηφιακές μηχανές, δηλαδή το λεγόμενο “rolling shutter”, το οποίο εισάγει παραμορφώσεις λόγω του ότι ο επεξεργαστής της μηχανής ενεργοποιεί τον αισθητήρα γραμμή-γραμμή, έχει μειωθεί κατά πολύ. Παράλληλα, το ηλεκτρονικό κλείστρο είναι απολύτως αθόρυβο, κάτι που είναι πλεονέκτημα σε περιπτώσεις που πρέπει να βγει φωτογραφία χωρίς ήχο – για παράδειγμα στη φύση.

Ακίνητη εικόνα και κινούμενη εικόνα

Οι DSLR είναι μηχανές οι οποίες έχουν κάνει άλματα προόδου μέσα στις δεκαετίες που υπάρχουν, αλλά όπως και να έχει, λόγω σχεδίασης έχουν κάποια εγγενή μειονεκτήματα. Ένα από αυτά είναι η λήψη βίντεο. Μπορεί οι μηχανές αυτές να είναι ιδανικές για λήψη φωτογραφιών και να αποτελούσαν την αιχμή της τεχνολογίας για όλο το διάστημα της αναλογικής – με φιλμ – φωτογραφίας, όμως οι εποχές τις έχουν ξεπεράσει. Όσο κι αν οι σχεδιαστές κάνουν θαύματα και έχουν βρει έξυπνους τρόπους να παρακάμψουν κάποια από τα προβλήματά τους, οι mirrorless είναι μηχανές που σχεδιάστηκαν τα τελευταία λίγα χρόνια και, ως εκ τούτου, δεν υποφέρουν από τέτοια μειονεκτήματα. Η λήψη βίντεο στις mirrorless είναι κάτι που γίνεται εντελώς φυσιολογικά, χωρίς να απαιτείται κάποιο τρυκ – όπως το να κρατιέται το κάτοπτρο συνεχώς στην πάνω θέση. Στο θέμα του βίντεο, οι mirrorless είναι στο στοιχείο τους.

Η τιμή της εικόνας

Όπως προαναφέραμε, οι mirrorless είναι μηχανές οι οποίες, σε σχέση με τις SLR, δεν έχουν αρκετά πράγματα (πεντάπρισμα, κάτοπτρο, κ.τ.λ.). Το αποτέλεσμα είναι πως οι mirrorless είναι μηχανές πιο απλές, λιγότερο ευαίσθητες, με λιγότερα κινούμενα μέρη (έως και κανένα), επομένως είναι και πιο φθηνές! Αυτό ευνοεί τόσο τους κατασκευαστές, οι οποίοι ψάχνουν τρόπους να προσφέρουν ποιοτικές μηχανές σε προσιτές τιμές, την εποχή που τα smartphones γίνονται ολοένα και καλύτερα σε θέματα φωτογραφίας, αλλά και τους καταναλωτές, οι οποίοι έχουν στα χέρια τους μηχανές εξαιρετικής ποιότητας, σε χαμηλότερη τιμή!

Το τέλος είναι πιο κοντά απ’ όσο νομίζεις

Το μοναδικό πράγμα που κρατά τις DSLR ακόμη στην αγορά είναι το ότι οι mirrorless δεν τις έχουν ξεπεράσει σε ποιότητα εικόνας και αισθητήρα. Σύντομα, όμως, η ποιότητα των stacked sensors (ή όποια άλλη τεχνολογία τους διαδεχτεί) θα φτάσει την ποιότητα των “απλών” αισθητήρων που χρησιμοποιούν οι DSLR και τότε… game over.

Η απόδειξη αυτού είναι πως ο (ένας) κολοσσός της φωτογραφικής τεχνολογίας, η Nikon φέρεται να έχει σταματήσει την σχεδίαση νέων DSLR και να εστιάζει στις mirrorless ολοκληρωτικά. Η Nikon είναι μια από τις πιο παλιές εταιρείες που ασχολήθηκαν με τις SLR, με την πασίγνωστη Nikon F να κυκλοφορεί το μακρινό 1959. Αλλά και η Canon έχει ήδη ανακοινώσει πως η κορυφαία της EOS 1DX Mark III θα είναι το τελευταίο της κορυφαίο μοντέλο σε DSLR format. Τέλος, και η Sony έχει ήδη στραφεί στην πώληση μηχανών mirrorless ήδη από πέρυσι. Όλες, βέβαια, θα συνεχίσουν να υποστηρίζουν τις μηχανές τους για πολλά χρόνια ακόμη, απλά δεν θα δούμε νέα μοντέλα.

Είναι φανερό πως το τέλος είναι ήδη εδώ. Οι DSLR είχαν μια πολύ καλή πορεία, για πολλές δεκαετίες συντρόφευσαν τους φωτογράφους, επαγγελματίες και ερασιτέχνες, σε στούντιο, γήπεδα, στάδια, πίστες, αλλά και στον έξω κόσμο, και τώρα ήρθε η ώρα, όπως έχει συμβεί σε πολλές άλλες τεχνολογίες, να κάνουν άκρη για κάτι νέο. Βέβαια, στην τεχνολογία δεν υπάρχει παρθενογένεση· η κληρονομιά των SLR είναι βαριά και πασιφανής στις mirrorless. Πάμπολλες τεχνολογίες, αλλά ακόμη και χαρακτηριστικά των SLR συνεχίζουν και υπάρχουν και στις mirrorless, ακόμη και το ίδιο τους το σχήμα, το οποίο θυμίζει τις πρώτες αναλογικές SLR των περασμένων δεκαετιών. Τώρα, αν είσαι τόσο μεγάλος νοσταλγός των SLR, μην ξεχνάς πως κυκλοφορούν ακόμη φιλμ 135, επομένως μπορείς να έχεις την αγνή και ανόθευτη εμπειρία των SLR, όπως ήταν προτού “μολυνθεί” με τους αισθητήρες και τις ψηφιακές τεχνολογίες!