Έχουμε μιλήσει πολλές φορές για τα αυτόνομα οχήματα, δηλαδή τα αυτοκίνητα με συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία οδηγούν μόνα τους. Πολλοί πιστεύουν πως τα αυτόνομα οχήματα θα αποτελέσουν την τελική λύση στην κυκλοφοριακή συμφόρηση, τη μόλυνση, τα μποτιλιαρίσματα, αλλά και τη σπατάλη σε πόρους. Κι όμως, υπάρχει μια μελέτη από τον 19ο αιώνα, γνωστή ως το παράδοξο του Jevons, η οποία προβλέπει το ακριβώς αντίθετο.
Τι είναι αυτό το “παράδοξο του Jevons”; Τον 19ο αιώνα (1801-1900), τα πάντα κινούνταν με κάρβουνο. Θέρμανση, μεταφορές, βιομηχανία. Στην Αγγλία, την πρώτη χώρα της βιομηχανικής επανάστασης, ανησυχούσαν μήπως εξαντλήσουν τα αποθέματα άνθρακα. Όμως η πεποίθηση ήταν πως, καθώς οι ατμομηχανές γίνονταν ολοένα και πιο αποδοτικές, μειωνόταν η ποσότητα κάρβουνου που χρειαζόταν για κάθε μηχανή. Επομένως, πίστευαν, τα αποθέματα θα ήταν επαρκή για ολοένα και περισσότερα χρόνια. Ο William Stanley Jevons, οικονομολόγος, στο βιβλίο του “The Coal Question” του 1865, ανέλυε το γιατί η πεποίθηση αυτή ήταν εσφαλμένη. Όπως έλεγε, οι βελτιώσεις στην απόδοση και το μέγεθος των ατμομηχανών οδήγησε στη μαζική τους εξάπλωση και, τελικά, υπήρχαν πολύ περισσότερες ατμομηχανές. Η όποια βελτίωση στην απόδοσή τους είχε υπερκεραστεί από το μεγαλύτερο πλήθος τους. Άρα, η κατανάλωση κάρβουνου είχε αυξηθεί, αντί να μειώνεται.
Το αντίστοιχο φαινόμενο έχει επαληθευτεί και σήμερα, με τις λάμπες LED. Καθώς περάσαμε από τις λάμπες πυρακτώσεως στα LEDs, οι καταναλωτές έβαλαν πολύ περισσότερες λάμπες στα σπίτια τους, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει μείωση στην συνολική κατανάλωση ρεύματος, παρά την εντυπωσιακά μεγαλύτερη αποδοτικότητα των LED. Το παράδοξο του Jevons παραμένει.
Το ίδιο ακριβώς φαινόμενο είναι αυτό που έχει οδηγήσει στη ριζική αναθεώρηση των πολεοδομικών σχεδίων σε όλες τις χώρες, σχετικά με το οδικό δίκτυο. Το να φτιάξεις μεγαλύτερους δρόμους (ή να επεκτείνεις τους υφιστάμενους) δεν είναι βιώσιμη λύση στο κυκλοφοριακό πρόβλημα. Μεγαλώνοντας ένα δρόμο, περισσότεροι άνθρωποι θα πάρουν το αυτοκίνητο, και τελικά το αποτέλεσμα θα είναι χειρότερο – αν και μπορεί για (πολύ) λίγο καιρό να υπάρξει βελτίωση.
Ερχόμαστε, λοιπόν, στα αυτόνομα οχήματα, και πολλοί ειδικοί πιστεύουν πως το παράδοξο του Jevons θα κάνει την εμφάνισή του κι εκεί. Οι υποστηρικτές μιλάνε για την ασφάλεια των αυτόνομων οχημάτων, αφαιρώντας τον επιρρεπή σε λάθη άνθρωπο από το τιμόνι, μιας και το AI δεν θα οδηγήσει ποτέ μεθυσμένο, κουρασμένο, νυσταγμένο, ή χωρίς τα… γυαλιά του. Επίσης, αναφέρουν την πιο αποδοτική οδήγηση, καθώς το AI θα οδηγεί με ομαλό και αποδοτικό τρόπο χωρίς να σπαταλά ενέργεια, ενώ ποτέ δεν θα περάσει φανάρι με κόκκινο ή θα αγνοήσει κάποιο απαγορευτικό. Αν θεωρήσουμε πως όλα αυτά θα ισχύουν στο έπακρο, το ερώτημα είναι: πώς θα λειτουργήσουν οι άνθρωποι αν έχουν ένα τέτοιο όχημα στη διάθεσή τους; Το πιθανότερο είναι πως θα αυξήσουν τη χρήση του!
Σύμφωνα με την προϊστορία του παράδοξου του Jevons, άνθρωποι που θα πήγαιναν κάπου περπατώντας, ποδηλατώντας, ή απλά δεν θα πήγαιναν, τώρα απλά θα παίρνουν το αυτόνομο όχημά τους. Το αποτέλεσμα, λένε οι επικριτές, θα είναι πολύ περισσότερα οχήματα στους δρόμους και, επομένως, μηδενικό όφελος σε μποτιλιάρισμα και μόλυνση (αν δεν βάλουμε στην εξίσωση τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα), ή τεράστια αύξηση στην κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας (αν τα βάλουμε). Επίσης, ίσως αυτό ωθήσει τους ανθρώπους στο να μετακομίσουν σε προάστια σε μεγαλύτερη απόσταση εκτός πόλης, μιας και η οδήγηση θα είναι άκοπη, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο την κατανάλωση σε ενέργεια και την κίνηση στο οδικό δίκτυο.
Τελικά, τι θα γίνει; Κι εμείς περιμένουμε με τεράστιο ενδιαφέρον να δούμε, πρώτα τα ίδια τα αυτόνομα οχήματα, και έπειτα τις επιπτώσεις που θα έχουν αυτά στη ζωή μας!