Τα dark patterns δεν είναι «σκούρα σχήματα», όπως προκύπτει από την απ’ ευθείας μετάφραση του όρου, ούτε έχει σχέση με τη σχεδίαση. Μιλάμε για όλες τις περίεργες σχεδιαστικές επιλογές που κάνουν διάφορες ιστοσελίδες – online μαγαζιά, υπηρεσίες, social media – για να σε κάνουν να ξοδέψεις περισσότερο χρόνο ή χρήμα σε αυτά. Ή απλά να συνεχίσουν να σου στέλνουν διαφημιστικό υλικό ή να παρακολουθούν την πλοήγησή σου, με απώτερο στόχο, προφανώς, να ξοδέψεις περισσότερο χρόνο ή χρήμα.
Ίσως έχεις δει δείγματα αυτών των dark patterns, προσπαθώντας να κάνεις unsubscribe από κάποιο newsletter καταστήματος. Σίγουρα θα έχεις δει κάτι αντίστοιχο σε διάφορες ιστοσελίδες, οι οποίες σου λένε πως, αν δεν θες να σε παρακολουθούν, θα πρέπει να απο-επιλέξεις αρκετές δεκάδες trackers, έναν προς έναν, χειροκίνητα. Ακόμη και η τελευταία μόδα, των διαγωνισμών στους οποίους, αν θες να συμμετάσχεις, θα πρέπει να συμφωνήσεις να εγγραφείς στο διαφημιστικό newsletter ή να κάνεις like στη σελίδα του καταστήματος.
Προφανώς για αυτά δεν φταίνε οι σχεδιαστές ιστοσελίδων· αυτοί κάνουν ό,τι θέλει ο πελάτης ή το… αφεντικό. Ο στόχος είναι να σε κρατήσουν στο site και, για αυτό, υπάρχουν διάφορα κόλπα και τακτικές – για παράδειγμα, όταν σου έρχεται mail για μια υπερ-προσφορά που ισχύει μόνο σήμερα, η οποία τελικά δεν είναι και τόσο προσφορά ούτε ισχύει μόνο σήμερα.
Ας δούμε τα πιο χτυπητά παραδείγματα τακτικών «dark pattern».
- Ερώτηση-παγίδα
Όταν συμπληρώνεις μια φόρμα, η ερώτηση είναι γραμμένη έτσι ώστε να μπερδευτείς και να δώσεις την αντίθετη απάντηση. Π.χ. «Θέλεις να φύγεις»; και μετά «Σίγουρα δε θέλεις να μείνεις»;
- Πρόσθεση στο καλάθι
Πας να αγοράσεις κάτι και το site σου προσθέτει και κάτι άλλο μέσα στο καλάθι. Για να το αποφύγεις, θα έπρεπε να προσέξεις ένα μικρό τικαρισμένο κουτάκι στην προηγούμενη σελίδα, που έλεγε κάτι του στυλ «Πολλοί πελάτες αγόρασαν και αυτό».
- Hotel California
Μπαίνεις εύκολα, αλλά είναι πολύ δύσκολο να φύγεις – όπως για παράδειγμα μια ακριβή συνδρομή για κάποια υπηρεσία.
- Zuckering
Από το όνομα του ιδρυτή του Facebook, Mark Zuckerberg. Κάθε site που σε οδηγεί στο να δώσεις περισσότερες πληροφορίες για τον εαυτό σου, απ’ όσες θα ήθελες.
- Αποφυγή σύγκρισης
Το site σε αποτρέπει ή κάνει δύσκολο το να συγκρίνεις την τιμή ενός προϊόντος με την τιμή κάποιου άλλου παρόμοιου, ώστε να αποφασίσεις ποιο σε συμφέρει.
- Παραπλάνηση
Η σχεδίαση καθοδηγεί την προσοχή σου σε ένα πράγμα, ώστε να μην προσέξεις κάποια άλλη λεπτομέρεια.
- Κρυφές χρεώσεις
Φτάνεις στο τελευταίο βήμα μιας παραγγελίας, και εκεί ξαφνικά εμφανίζονται χρεώσεις που δεν υπήρχαν πριν, ούτε αναφέρονταν πουθενά.
- Δόλωμα και Αλλαγή
Άλλο πράγμα βλέπεις, άλλο πράγμα παίρνεις τελικά.
- Confirshaming
Εκ του «confirm» και «shaming». Η χρήση ψυχολογίας και ειδικά κατασκευασμένων φράσεων που έχει ως στόχο το να σε κάνει να συμφωνήσεις από ντροπή. Π.χ. «εσύ θα είσαι ο μόνος που θα μείνει απ’ έξω»;
- Κρυφές διαφημίσεις
Διαφημίσεις που εμφανίζονται ως άλλο είδος περιεχομένου, για να σε κάνουν να τις πατήσεις (ή να την πατήσεις). Οι influencers στο Instagram, οι οποίοι βάζουν στις φωτογραφίες τους προϊόντα, χωρίς να αναφέρουν πως πληρώνονται γι’ αυτό, είναι ένα παράδειγμα (και ναι, τα δωρεάν προϊόντα είναι ένα είδος πληρωμής).
- Επιβεβλημένη συνέχεια
Όταν μια «δωρεάν περίοδος δοκιμής» τελειώνει, αλλά η πιστωτική σου κάρτα αρχίζει και χρεώνεται χωρίς προειδοποίηση. Σε κάποιες περιπτώσεις, η συνέχεια ακολουθεί το «Hotel California» όπου δε μπορείς να την κόψεις.
- Φιλικό spam-άρισμα
Όταν σου ζητείται άδεια για το e-mail ή το Facebook, για να κάνεις κάτι (π.χ. να παίξεις ένα παιχνίδι), και τελικά όλοι σου οι γνωστοί και φίλοι παίρνουν διαφημιστικά μηνύματα, τα οποία φαίνεται να προέρχονται από εσένα. Με άλλα λόγια, πως θα κάνεις τους πάντες να σε μισήσουν.
Αν θες να δεις και άλλα παραδείγματα ή να βοηθήσεις κι εσύ στο ξεμπρόστιασμα των χειρότερων εξ αυτών, μπορείς να περάσεις μια βόλτα από το ειδικό site Dark Patterns ή και να δεις στο Twitter το λογαριασμό @darkpatterns.